COMPUTER, INTERNET LEH TUNLAI KHAWVEL

— Tommy Lalsangkima

Khawvel lo thang chho zelah, thiamna leh finna a pung zel a. Computer leh Internet lo chhuah avang hian kan nun dan, kan hnathawh dan leh kan bul leh avel ami te nena kan inpawh dan zawng zawng pawh a ti danglam hneh hle a ni. Heng technology te hian industry chhiar sen loh a tidanglam a, zirna leh healthcare atanga entertainment  leh commerce thlengin a tidanglam hneh hle a ni. Tunlai khawvela computer leh internet-in  nghawng  a neih  thuk tak mai chu kan chhui dawn a, kan bible hian engtinnge alo sawi dan pawh kan chhui chho dawn a ni.

Kan rin kan Bible hian khawvel tawp thlengin finna leh thiamna a pung dawn tih min hrilh a, Thuriltu Bung 1:18 ah, “Kan fin poh leh lungkham tur kan ngah a, kan hriat poh leh manganna tur a tam” alo ti a, a dik hlein ka hria. Finna a pun zel avangin buaina kan ngah em em tawh mai a ni, tun hma chuan ke hlira khawmpui kal te kha an sawi thin, nimahsela tunah chuan kea kal te chu sawi enah pawh kan en ta lo, mitin maiin hna kan ngah tawh em em mai a,  Kohhran activities pawh kan hna pawimawh dahtha emaw, tlansan lo chuan kan ti hleithei tawh meuh lo chu a ni, Tu thiam loh nge? ti ila, sawi tur avang hle ang. Finna, hriatna lo pung hian hna ati tamin, lungkham a ti tam hle a ni.  Daniela 12:4 ah chuan, hriatna te a pung dawn a ni tih kan hmu leh bawk a, Khawvel tawp alo thlen hma chu thiamna finna te hi ala pung chho zel dawn a. Computer khawvelah kan cheng kan tih mek laiin Artificial Intelligent Khawvel kan dai kai leh ta der mai a nih hi maw!!

Kum 1600 chho vel kha chuan “Computer” tih thumal hi mihring, Arithmetic (mizo tawng chuan chhiarkawp tiin sawi ila a fiah maiin ka hria) thiam deuh leh chhut chak deuh te leh chutiang ang chhut thin te chu Computer ti a sawi mai thin an ni a. Khatih hunlai kha chuan machine(Khawl thil) sawina atan an hmang lem lo a ni. Nimahsela, thil thar leh hmuhchhuah thar alo awm zel a, Kum zabi 19 kan chuankai meuh chuan, “computer” tih thumal chu machine calculations perform thei chu computer tiin kan lo sawi chho ta a ni. Difference Engine leh Analytical Engine te chu Mechanical Computer hmasa te an ni a, chungte chu mihring tih lohah chuan “Computer” tia koh hmasak te chu an ni ta a ni.

Kum zabi 21-na kan chuankai meuh chuan, Computer tia sawi tur hi a lo tam ta hle mai a. Computer function chu, “Input la thei, Process thei, Output pe thei” tiin sawi mai thin a ni a. Chung te chu – Desktop Computer te, Laptop, Palmtops Computer te, Smartphones te, Smartwatch te, Calculator thlengin computer tiin kan sawi thei ta vek mai a ni.

Chuvang chuan kan ken lar ber leh kan tuipui ber mai Smartphone pawh chu Computer pakhat alo ni ta a, Computer kan hum fur mai tihna a nih chu.

Kum 1960 chho khan USA Sorkar sum hmanga research project atangin ‘Internet’ chu alo chhuak a, a tirah chuan Sipai leh Zirna lama hman atana ruahman a ni a. Internet hi zawi zawiin sumdawnna leh mimalin tangkai takin kan hmang chho ta zel a ni. Tunah phei chuan a awmzia sawifiah kher ngai tawh loin kan nunpui tawh a, a awmzia hre kher lo pawhin kan hmang thiam em em tawh mai a ni. Internet connection tello chuan hna pawh kan thawk hleithei ta lova, kan system zawng zawng mai hi internet hmang deuh vek alo ni chho ta zel mai a ni.

Thufing bu kan chhiar chuan Lal Solomona’n finna a zawn dan te kan hmu a, tin, finna  pawimawh a tih zia te kan hmu bawk a, Thufingte 4:7 kan chhiar chuan, “Finna hi thil pawimawh ber a ni a, chuvangin finna nei rawh” tih kan hmu a, Lal Solomona hian finna hi a zawng a, hriatna hi hlu a ti hle bawk a, thil tha leh thalo atan hman theih a nih zia min hriat nawn tir bawk a ni. Digital khawvel hian ahmaa kan neih ngai loh finna leh hriatna tam tak min pe a, fing takin tangkai taka hman hi kan zir angai a ni.

Kan kutah computer kan hum fur tawh avangin Internet in a ken tel Social Media hian kan nun a luah tawh khawpmai, Social Media hi kan nitin nun nen hian a inzawm tlat tawh a, mi zawng zawng tan a pawimawhin kan tangkaipui em em bawk a. Amaherawhchu a thatna leh thatlohna hi kan hriat viau chu a ngai a ni. Social media hian nun a ti hlim em em mai a, kan thil nghaihhlutte kan hmu zung zung thei a, Information in pek chhawn nan a tangkai em em mai bawk a, zirlai tan te, thil dang dangah kan hmang tangkai hle a ni.

Kohhranah chuan Social Media Platform zingah WhatsApp hi kan hman ber a ni a, Information inpek chhawn na atan kohhran chuan kan hmangtangkai em em mai a, committee kohnan te, committee thuchhuak inhrilhnan te, Kohhran inkhawm programme inhrilhnan te, kan hmang nasain kan tangkaipui hle a ni. A hman dan tawk erawh kan thiam apawimawh hlemai a, Official takin kan hmang chho tawh si a, Social Media Etiquiette hi kan hriat apawimawh ta hle a ni.

Social media etiquiette hi boruak tha leh zahawm tak vawn nun reng nan apawimawh hle a, a bik takin Kohhran WhatsApp Group-ah te hian a pawimawh em em a, Kohhran members te inpumkhat lohna thlen thei nungchang tha lo hi kan pumpelh hram a pawimawh hle a, zahawm taka inbiakna hian inhriatthiamna athlen a, kohhran a kan thawhpui kan unaute sawiselna emaw, mimal taka beihna emaw pumpelh hram hram kan tum tur a ni a, social media-a zah tak leh thuhnuairawlh taka inbiakna hian inpawhna tha zawk a thlen thei a, i ching thar leh zual ang u.  

Thupui tha lo emaw sawihotur chhawpchhuah hian kohhran hmel a tih chhiat theih mai bakah, kohhran a tui loh rawihna khawp a thlen theih avangin kan fimkhur hle angai a, Kohhran WhatsApp group Admin ten kan members te kan vawn tlan a pawimawh em em a. Tin, Kohhran WhatsApp group a nih ang takin Admin te hi Kohhran hruaitute kan nih apawimawh hle ang, entirnan – Church Board, PYD, LAD, PMD kan awm thliah a, Group Admin chu hruaitu ngei ni thei sela, an nin mawhphurhna an la ngam tur a ni a, kohhran tana pawithei post a awm pawhin an veng thei ngei ang. Tirhkoh Paula chuan Philippi khua ami te hnenah chuan, “In awm dan chu Krista Chanchin Tha nen inmawi phawt rawh se” a lo tih ang khan kan nun dan, kan khawsak zia hian Krista Chanchin Tha a mawi hi a pawimawh hle a ni.

Genesis 11 kan chhiar chuan mitin tawng hmun khat hmang vek an nih thu kan hmu a, Sinar phaizawl ah hming than an duh avangin, Van tawng khawpin in sang sak an tum a, mahse Pathianin rem a tih loh avangin an tawng a tih hran sak ta a ni, chuvang chuan ‘Babel’ an ti ta a. Tunlai tawng takin an Project lian tak mai chu an zo thei ta lo a nih kha. He thu atang hian mihringin kei ka ni ti thei kan nih loh zia a ti lang a, mahni inchhuan hlauhawm zia kan zirchhuak thei ngei ang.

Digital Revoluation hian kan nitin hun hman naah nghawng thui tak a nei a, thatna leh tangkaina tam tak a nei bawk a. Kan Pathian thu thianghlim atang hian khing harsatna awm thei hrang hrangte pawh hi kan paltlang thei vek a, Pathian leh kan mihringpuite tana rawng kan bawlnaah hian he technology hi kan hmang thei a ni tih hriain, a chawlhna luhna thutiama awm reng si hian tling lovin kan awm hlauhawm ang tih hlauh tak chungin fimkhur lehzual turin kan inchah nawn leh a ni e. Lalpa’n malsawm rawh se, Amen.